استویا

استویا Stevia rebaudianaBertoni ،گیاهی از تیره مرکبان Compositae ، علفی و حساس به سرما ست. گیاه دارای برگهای كوچك است كه به صورت متناوب روی ساقه قرار گرفته اند. بهترین دمای رشد این گیاه ۳۰-۱۵ درجه سانتیگراد است. با کوتاه شدن روز و سرد شدن هوا شرایط گلدهی فراهم می شود. گلها كوچك، سفید و در قسمت میانی بنفش كمرنگ اند كه به صورت خوشه ای روی ساقه ظاهر می شوند. این گیاه خود ناسازگار است و گرده افشانی گلها توسط باد و حشرات انجام می گیرد. گرده گلهای آن می تواند بسیار آلرژی زا باشد. دانه آن یك فندقه كوچك سبك و كركدار است كه توسط باد جا به جا می شود. ازدیاد گیاه در طبیعت عمدتآ از طریق بذر صورت می گیرد.

تحقیقات نشان داده است كه مشكل جوانه زنی بذر استویا به علت پوكی بذر است. اجرای گرده افشانی مصنوعی به عملكرد تولید بذر كمك می كند(۳ ). در صورت در دست داشتن ارقام مرغوب می توان گیاه را به صورت قلمه یا ازدیاد كلونی در شرایط درون شیشه (in vitro ) نمود. استویا یك گیاه روز كوتاه است و معمولأ مانند یك زراعت یكساله به روش نشاكاری كشت می شود.
در کشورهای تولید کننده، معمولاً گیاهان مورد نیاز از بذر تولید می شوند زیرا قیمت نشای استویا زیاد است . با این حال تهیه قلمه ریشه دار به دلیل نیاز به انتخاب بوته های حاوی قند بیشتر رونق دارد. زمان لازم برای تولید نشا از بذر در ۸-۷ هفته است و کشت گیاهچه ها در شرایط مزرعه در ماه اردیبهشت – خرداد انجام می شود.
تولید قند در طول روز باید در تابستان انجام و معمولا برداشت در ماه مهر اجرا می شود. در کشت گلخانه ای می توان دوره رشد را با افزایش طول روز طولانی تر کرد.

کشت استویا:

استویا یك گیاه روز كوتاه است و معمولآمانند یك زراعت یك ساله كشت می شود. بذر گیاه در شرایط گلخانه ای كشت و نشا ها پس از ۶تا ۷ هفته، به مزرعه انتقال داده می شوند. ارتفاع آن در شرایط مطلوب رشد به ۱۰۰ سانتی متر می رسد. زمان گلدهی بستگی به رقم پس از ۱۰۴-۵۴ روز از تاریخ كشت است. در موطن اصلی استویا دمای روز و شب بین ۴۳-۲۱ درجه سانتی گراد و بارندگی تا ۱۳۷۵ میلی متر در سال است. .گیاه در پایان فصل، پیش از به گل رفتن، یكجا برداشت می شود.
بذر استویا به دلیل عدم تلقیح در صد پوکی زیاد دارد. اما بذر مرغوب استویا جوانه زنی خوبی دارد .
در شرایط آب و هوایی کشورهایی چون کانادا (Ontario)در هر هکتار کشت استویا حدود ۳۰۰۰ کیلو گرم محصول سبز ( برگ و ساقه ) به دست می آید که هر گرم آن دارای۱۰۵ میلی گرم قند steviosideاست . بهترین کیفیت قند در برگ استویا تولید می شود. اصلاح این گیاه می تواند میزان تولید قند را به دو برابر برساند.

تاريخچه كشت گياه شيرين استويا جانشيني براي شكر 
گياه استويا رباوديانا …. با نامهاي سبزي شيرين، برگ شيرين و گياه عسلي نيز معروف است. اين گياه از خانواده استويا مي باشد و به خانواده سبد گياهان تعلق دارد….اين گياه صدها سال پيش بعلت توانايي شيرين سازي بعنوان ماده شيرين كننده بكار برده ميشده است .

گياه استويا ۳۰۰ بار شيرين تر از شكراست وباعث ايجاد كاريز و پوسيدگي دندان نمي شود و براي بيماران ديابتيك مناسب است.

خاستگاه اين گياه كشور پارگوئه واقع در امريكاي لاتين مي باشد. گياه استويا رباوديانا در طول صدها سال پيش توسط سرخ پوستان بومي اين مناطق و اهالي برزيل و پاراگوئه بعنوان ماده شيرين كننده و گياه دارويي مورد استفاده قرار ميگرفته. در ميان دسته اي از سرخ پوستان گوارانه اين گياه بنام كا ا هه ا ناميده ميشده بمعني سبزي شيرين و از ان بعنوان شيرين كننده استفاده ميشده.

اروپائيان با اين گياه در قرن ۱۶ بوسيله سلطه گران اسپانيايي اشنايي يافتند. در گزارشات اسپانيايي نقل ميشود كه سرخ پوستان بومي ار يك نوع برگهايي براي شيرين كردن چاي خود استفاده ميكنند. طبق پژوهشهاي دانشمندان براي اولين بار اين گياه در سال ۱۸۸۸ توسط يك گياه شناس مهاجر بنام مويزيس سانتياگوبرتوني اهل پاراگوئه كه به تسين مهاجرت كرده بود مورد تحقيق قرار گرفت و براي اولين بار در سال ۱۸۹۹ تعريف علمي از اين گياه به عمل امد
گياه طبيعي و بومي در مناطق كوهستاني و مرزي مابين برزيل و پاراگوئه قابل مشاهده است. اين گياه در مناطق بدون يخ بندان و سرما در پارگوئه عمر چهار تا شش ساله اي دارد كه ميتوان از ان محصول برداري كرد.

در هر هكتار معادل ۱۰۰۰ كيلو گرم گياه استويا قابل برداشت است كه معدل ۶۰ كيلو گرم پودر شيرين استويا بدست ميايد. دركشت گلخانه ايي اين گياه با پوشش پلاستيكي در هر متر مربع ميتوان ۱۴ عدد از اين گياه را سبز كردو با اين روش توانستند در هر هكتار ۵ تن گياه توليد مي توان كرد بشرطي كه با ۷٫۶ تن كودپاشي شده باشد. با اين تعريف از اين ۵ تن گياه ميتوان يك تن ماده شيرين كننده پودر شده بدست اورد
از اين پودر شيرين كننده در كشورهاي آسيايي بعنوان جانشيني براي شكر و قند بعنوان ماده شيرين كننده درچاي و مواد غذايي مورد استفاده قرار ميگيرد. درسال ۱۹۷۳ در كره استويا براي بازار هاي ژاپني كه ۴۰ درصد مواد شيرين كننده را در انجا تشكيل ميدهد توليد و عرضه مي شد.

در مقايسه با گياه چغندر قند و نيشكر برگهاي استويا سي بار شيرين تر هستند اگر برگهاي گياه استويا در كارخانه بازياب شوند پودر شيرين استويا ۱۵۰ تا ۳۰۰ مرتبه شيرين تر از شكر عادي است. مقدار كالري استويا در مقايسه با شكر خانگي معادل يك در ۳۰۰ است. بطور مثال اگر شكر ۳۰۰ كالري داشته باشد اين گياه فقط ۱ كالري در مقايسه با شكر خانگي دارد.فوايد ديگر گياه شيرين استويا اين است كه در مقابل دما مقاوم مي باشد از اين رو براي پختن نان و شيريني نيز ميتواند بخوبي مورد استفاده قرار گيرد. برگهاي خشك اين گياه در مكان خشك و بدون رطوبت قادر است سالها دوام بياورد.( قابليت انباركردن براي مصارف صنعتي)

در سوئيس اين گياه و فراوردهاي ان مورد تائيد قرار گرفت و براي مصارف غذايي بعنوان جانشيني شيرين كننده مورد تائيد قرار گرفت. در كشور سوئيس از فراوردهاي استويا در توليد شكولات و چاي سرد نيمه شيرين پاكتي جواز صادر شده. فراورده ان به شكل مايعات، قرص و پودر نيز در داروخانه ها وسوپر مخصوص فروش مواد بهداشتي كشور سوئيس وجود دارد. ازماه مارس ۲۰۱۰ اين مواد در بعضي سوپرماركت ها نيز يافت مي شود

كشت و كار با گياه شيرين استويا

گياهي است با برگهاي درشت و پهن دوستدارگرما و رطوبت مناسب ازخانواده گياهان منطقه استوايي گرم و مرطوب. خواستگاه استويا كشورپاراگوئه در پرو و برزيل نيز كشت ميشده.اين گياه ابتداء در زمانهاي بسيار دورتوسط سرخ پوستان بومي درمناطق امريكاي لاتين بعنوان يك گياه درماني بسيار مهم شناخته شده بوده و توسط اشغالگران اسپانيايي اين گياه به اروپا و كشورهاي ديگر آسيايي مثل ژاپن برده و مورد كشت و توليد و مورد تحقيق قرار ميگرد. در اروپا و امريكا اجازه كشت اين گياه با كندي و تاخير صورت گرفت و علت ممانعت ان شايد نفوذ و رقابت توليد كنندگان قند و شكرايالات جنوبي با اين محصول رقيب استويا مي بوده. زيرا رواج كشت و مصرف اين گياه بعنوان جانشيني براي قند و شكر بخصوص براي بيماران ديابتيك براي محققان حائض اهميت است و بعلت مقداربسيار ضعيف و كم كالري مانند قند و شكرميزان شكر خون را بالا نمي برد.

در ژاپن و امريكاي لاتين هيچگونه گزارشي ازاثار منفي در باره مصرف اين گياه داده نشده. گياه استويا براي بيماران قند و ديابت مناسب مي باشد و ميزان قند خون را بالا نمي برد. از منبع ويكي پديا

مصارف غذايي گياه شيرين استويا 

مصرف اين ماده شيرين در شيريني جات و نان باعث ايجاد پوسيدگي دندان نمي شود با اين شرح با رواج كشت اين گياه امكان كساد كاردندانپزشك ها وصنايع وابسته دندان سازي نيزهست وسطح پوسيدگي دندان وباعث كاهش ايندسته هزينه ها ميشود . همانطور كه ميدانيم نداشتن دندان در ميان سالمندان يكي از عوامل اختلال در سلامتي و تغذيه است كه مي تواند در مواردي شانس طول عمر رادر ميان ايندسته اجتماعي كاهش دهد.
استويا بعلت نداشتن مضرات شكر و قند بعنوان ماده شيرين سالم تر از قند و شكرعمل ميكند و درعصرفعلي در كشورهاي اتحاديه اروپايي بشدت در حال كشت و تكثيرو مصرف است وتجربيات نشان ميدهد اين گياه بازار خوبي در اين كشورها بخصوص مابين بيماران ديابتيك و كساني كه نمي خواهند دندانهاي خود را با شكر و قند بسرعت از دست دهند دارد جا باز ميكند. زيرا در اين دسته كشورها هزينه هاي دندانسازي سرسام اورو بسيار بالاست و بطور مثال با تعمير دو دندان كه تقريبا ۴۰۰۰ يورو ميشود ، يك شهروند اروپايي ميتواند با اين مقدارپول يك دستگاه خودرو دست دوم بخرد. بيمه هاي درماني در بسياري موارد زير بار هزينه دندان و دندانسازي نمي روند و بيماران بايد بخش اعظمي از اين هزينه هاي كلان را از جيب خود بپردازند. از سويي بعلت سرماي زياد كشورهاي اروپايي مصرف قند و شكر و شيريني جات و شكلات بعنوان منابع انرژي زا بازار خوبي براي سازندگان اين فراوردها هست كه كل اين بازار تا بحال به قند و شكر وابسته بوده و توليد ان ارزان تمام ميشود و نمي خواهند سيل مشتريان خودر ابسرعت از دست دهند و دچار ركود مالي شوند. كشورهاي اروپايي در مقايسه با كشورهاي گرمسيري مانند امريكاي لاتين و مديترانه اي بعلت نداشتن آب و هواي مناسب و سرما و باران زياد در كشت اين گياه قادر به رقابت با كشورهاي مناطق گرم استوايي نيستند . كشورهاي اروپايي بعلت فاكتوربد آب و هوايي تنها در صورتي در كشت حجيم و صنعتي اين گياه موفقيت بدست مياورند كه با تكنيك هاي گلخانه ايي مصنوعي و كوددهي زياد و پرداخت هزينه كاركنان مورد نياز حساب نمايند كه بمعناي تقبل هزينه ايي بالاتر ازتوليد قند و شكر است . اين محدويت هااز جمله هزينه گرما زايي و هزينه نيروي انساني براي كشت اين گياه و نيز بارش بارانها در فصول سرد سال و نيز ميزان درجه حرارت كم در فصل بهار و تابستان و سرماي بالا در پائيز و زمستان اين كشورها از موانع مهم بحساب مي آيند. بطور مثال گياه استويا در پاراگوئه بعلت آب و هواي مساعد چهار الي شش سال محصول ميدهد و نيازمند كشت مجدد هر ساله نيست. در حالي كه در كشورهاي اروپائي با دهها مراقتب چنين نيست.
در كشورهاي با اب هواي مديترانه ايي مانند ايران درهمه مناطق ايران شامل استان تهران، استانهاي مركزي ، استان خراسان و بخصوص مناطق گرم و مرطوب جنوب كه اب و هواي مساعدي دارد بطورمثال استان خوزستان و بندر عباس بشرط آبياري اين گياه شرايط مناسبي براي كشت را دارااست. در ساير مناطق مركزي و شرقي نيز بشرط حفظ فاكتوررطوبت و اب رساني مورد نياز گياه استويا براحتي قابل كشت و پرورش است و بازار خوبي نيز درداخل ميتواند براي خود باز كند. بخصوص براي بيماران ديابتيك كه ماده شيرين كننده مناسب و سالم را بدون هيچ مشكلي با تجويز پزشك ميتوانند مصرف نمايند. كشت و زرع استويا عاملي است كارافرين و بخشي از نيروي جوان اين امكان را مي يابند درتوليد اين گياه و فراوردهاي صنعتي ان سهيم باشند. ……… مولف

در ژاپن از سال ۱۹۷۳ كشت و پرورش گياه استويا بعنوان جانشيني براي قند و شكر مرسوم شد و از فراورده هاي آن در شيرين سازي چاي ، ساختن شيريني و اب نبات وشكولات استفاده ميشود. كارشناسان كشاورزي و صنايع غذايي با مطالعه و تجارب كشور ژاپن در كشت و پرورش و توليد فراوردهاي صنعتي اين گياه ميتوانند به دورنماهاي جالبي در عرضه مواد شيرين كننده دست يابند. زيرا فراوردهاي صنعتي اين گياه در چند سال اينده ممكن است بخش بزرگي از جاي شكر و قند را بخود اختصاص دهد.

گياه استويا در نور و گرما رشد ميكند و به سرما زياد حساس است و رشد ان تا يك متر نيز ميرسد و در ماههاي شهريور و مهر زمان برداشتن محصول يعني برگهاي شيرين گياه استويا است. محيط طبيعي رشد اين گياه آب فراوان را تحمل نمي كند و از بين ميرود بنا براين خاك اين گياه بايد همواره مرطوب باشد ولي در محيط گرم و آفتاب گير رشد نمايد . اين گياه را ميتوان در باغچه ، آپارتمان بالكن ،باغ و مزارع كشت نمود و مزياي مهم اين گياه اين است كه مصرف ان موجب توليد كاريز يعني پوسيدگي دندان نمي شود، تقريبا داراي كالري نيست وگفته ميشود كه بيماران ديابتيك قند از اين مواد شيرين كننده بعلت نداشتن عوارضي مانند شكر و قند بعنوان جانشيني استفاده ميشود.

كشت اين گياه در بالكن و آپارتمان نوردار ميسراست و كافي است بعد از رشد ان برگهاي اين گياه را خشك كرده و بشكل پودرآسياب شده بجاي شكر در غذا و چاي و تنقلات مصرف كرد. براي دريافت اين بذر مي توان از مراكز باغباني و كشاورزي معتبر و شناخته شده دولتي رجوع كرد.
كشت اين گياه بوسيله بذربه سادگي انجام ميشود و كار پيچيده اي نيست. بذر گياه استويا دوستدار نور و حرارت است و در موقع كشت ابتداء در گلدانهاي كوچك پلاستيكي پرخاك مرطوب درگلخانه انجام مي بايد تا بخوبي گياه ريشه بدواند.بعد از يكي دو هفته گياه استويا رشد كرده و جوانه هاي ان قابل مشاهد است. بعد از رشد بوته هاي اوليه در فصل بهاران را به مزرعه انتقال ميدهند . موقع كاشت بذر استويا در گلخانه روي ان باخاك پوشانده نمي شود زيرا اين بذر نور و گرما را دوست دارد و اين مواد مورد نياز را مستقيم بايد دريافت نمايد تا به رشد كافي دست يابد.در موقع كشت كافي است كه بذر را بسيار ارام در خاك فرو برد. اين گياه نسبت به آفات مقاوم است و در صورت دريافت آفت مي توان از آفت كش هاي طبيعي براي دفع ان استفاده نمود.

براي جلوگيري از سوء استفاده هاي لازمه دربازار و بستن راهاي تقلب كنترل سازمان هاي استاندارد مواد غذايي كشورونيزكنترل سازمانها واداره هاي دولتي در بخش كشاورزي در توليدات خالص اين گياه و نيز فراوردهاي صنعتي خالص بوسيله متخصصين آزمايشگاهي وارائه ان بعنوان كالا يي براي مصرف كنندگان لازم و حياتي است. زيرا دركشورهاي ديگر نيز ايندسته كنترل دولتي بر روي توليد اين گياه و فراوردهاي ان براي جلوگيري از تقلب بطور منظم انجام ميگيرد تا سلامتي و پول مصرف كنندگان عمومي بوسيله متقلبان به خطر نيافتد……..